Στην ενότητα αυτή η Ομάδα Αναβίωσης ΕΣ 1940 παρουσιάζει τη στολή του έλληνα στρατιώτη και αξιωματικού και όπως αυτή τεκμηριώνεται μέσα από βιβλιογραφία, στρατιωτικούς κανονισμούς και έρευνα μελών της Ομάδας μας.
Η παρουσίαση ξεκινά από το ελληνικό κράνος και την έρευνα του Μάρκου Ανδρέου. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία».
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΝΟΣ
Ο Ελληνικός Στρατός κατά το έπος του 1940-41 χρησιμοποίησε τρία είδη κρανών: τα γαλλικά Adrian Μle1915, τα βρετανικά MkI και κυρίως το ελληνικό κράνος που παραγγέλθηκε το 1936 και κατασκευάστηκε στο εργοστάσιο Εμαγέ και Μεταλλουργίας του Αθανασίου Κώστα στην Κέα.
Οι τρείς τύποι κρανών που χρησιμοποιήθηκαν την περίοδο 1940-1941 από τον Ε.Σ. Από αριστερά προς τα δεξιά α) Ελληνικής κατασκευής του Α.Κώστα, β) Γαλλικό Adrian mle-1915, γ) Αγγλικό MkI.
Πολλά έχουν ειπωθεί για την προέλευση και την κατασκευή του κράνους που χρησιμοποίησε ο ΕΣ κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, χωρίς όμως μέχρι σήμερα να υπάρχει σαφής τεκμηρίωση των όποιων πληροφοριών σχετικά με αυτό. Από τη δημιουργία της η Ομάδα Αναβίωσης ΕΣ 1940, πριν από έξι χρόνια, ξεκίνησε τη δική της ιστορική έρευνα, ώστε να εξακριβωθεί η προέλευση και η κατασκευή του ελληνικού κράνους του ΕΣ. Τα στοιχεία που προέκυψαν αποδεικνύουν χωρίς αμφιβολία ότι το κράνος κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου στη χώρα μας.
Σημαντικά στοιχεία της προκήρυξης διαγωνισμού και της ανάθεσης έργου για την προμήθεια κρανών από τον Ελληνικό Στρατό το 1936 εντοπίζονται στο βιβλίο «Οι εξοπλισμοί της Ελλάδος, 1936-1940» από κρατικά έγγραφα που διατηρεί στην κατοχή του ο συγγραφέας Κωνσταντίνος Δ. Βλάσσης. Σύμφωνα με αυτά ο πρώτος διεθνής διαγωνισμός για την προμήθεια 250.000 κρανών προκηρύχθηκε την 4η Δεκεμβρίου του 1935 και πραγματοποιήθηκε την 4η Ιανουαρίου του 1936 χωρίς όμως αποτέλεσμα. Στη συνέχεια επαναλήφθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 1936, στις 31 Μαρτίου 1936 και στις 10 Μαΐου 1936, και πάλι ανεπιτυχώς, και τέλος στις 15 Οκτωβρίου 1936 – αυτήν τη φορά υπέβαλαν προσφορές και δείγματα οι παρακάτω βιομηχανίες:
– Ελληνική Βιομηχανία Εμαγέ και Μεταλλουργίας της Κέας, Αθανάσιου Κώστα.
– Εταιρία Ελληνικού Πυριτιδοποιείου & Καλυκοποιείου (ιταλικός οίκος Maneta).
– Οίκος Zeintze, Γερμανία.
– Ελληνική Βιομηχανική Ένωση.
– Οίκος Ceskoslovenska Zbrojovka Brno, Τσεχοσλοβακία.
– Οίκος Otto Ruben, Σουηδία.
Βάσει της υπ’ αριθμόν 13/31-10-36 αναφοράς της επιτροπής δοκιμών, από τον διαγωνισμό προέκυψε ότι μόνο η Ελληνική Βιομηχανία Εμαγέ και Μεταλλουργίας της Κέας του Αθανασίου Κώστα είχε συμμορφωθεί πλήρως με τους όρους της υπηρεσίας. Ακολούθησε ο τεχνικός διαγωνισμός από πενταμελή επιτροπή ειδικών τεχνικών και αξιωματικών, κατά τον οποίον, σύμφωνα με το πρακτικό της 26ης Νοεμβρίου 1936, δύο δείγματα πληρούσαν τους όρους, αυτά της βιομηχανία του Αθανασίου Κώστα και του γερμανικού οίκου Zeintze, με βαθμολογία 100% για το ελληνικό κράνος και 94,22% για το γερμανικό.
Τέλος, στις 8 Δεκεμβρίου 1936 η Ανώτατη Επιτροπή Προμηθειών του Υπουργείου Στρατιωτικών πραγματοποίησε τον οικονομικό διαγωνισμό κατά τον οποίον επιτυχόντες ήταν για μία ακόμη φορά η βιομηχανία του Αθανασίου Κώστα και ο οίκος Zeintze. Για το ελληνικό κράνος η τιμή ήταν 302,50 δραχμές, με πρώτη ύλη κατασκευής σουηδικό χάλυβα και χρόνο τμηματικής παράδοσης στη Γενική Αποθήκη Στρατού Πειραιώς τους δέκα μήνες, με τα πρώτα κράνη να παραδίδονται τρεις μήνες μετά την υπογραφή της σύμβασης. Για το γερμανικό κράνος η τιμή ήταν 321,625 δραχμές με φθηνότερη εσωτερική εξάρτυση κεφαλής τριών μερών και η παράδοση θα γινόταν επτά μήνες μετά την υπογραφή της σύμβασης.
Στο διάστημα μέχρι να εκδοθεί η απόφαση για την προμήθεια των κρανών του ΕΣ έγιναν εκ νέου αιτήσεις και προσφορές από προμηθευτές του εξωτερικού, προτείνοντας ακόμα και μεταχειρισμένα κράνη βρετανικού, γαλλικού και αμερικανικού τύπου, αλλά και κράνη του Σερβικού Στρατού γαλλικού και τσεχοσλοβακικού (1936) τύπου, τα οποία όμως κρίθηκαν ακατάλληλα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις εκθέσεις επανεξέτασης όλων των συμμετεχόντων παρουσιάζει το πρακτικό εξέτασης του εργοστασίου του Αθανασίου Κώστα από επιτροπή τεχνικών αξιωματικών τον Απρίλιο του 1935, που πιστοποιεί την καταλληλότητα του εργοστασίου για την παραγωγή κρανών και το δελτίο καταγραφής της 25ης Ιουνίου 1936 για τη δυνατότητα παραγωγής έως και 50.000 κρανών μηνιαίως!
Στις 14 Δεκεμβρίου 1936 το ΑΣΕΑ αποφάσισε την προμήθεια 250.000 κρανών από τη Βιομηχανία Εμαγέ και Μεταλλουργίας της Κέας, έναντι τελικής τιμής 290 δραχμών έκαστο, τα οποία θα εξοφλούντο σε δύο δόσεις, η πρώτη ύψους 42.500.000 δραχμών κατά το οικονομικό έτος 1937-38 και η δεύτερη ύψους 30.000.000 δραχμών κατά το οικονομικό έτος 1938-39 άνευ τόκου.
Κατά την έρευνα που διεξήγε η Ομάδα Αναβίωσης ΕΣ 1940, εξετάστηκαν περισσότερα από 300 δείγματα κρανών, ενώ υπήρξε επίσης επικοινωνία με τον Σύλλογο Φίλων Εργοστασίου Εμαγέ Κέας. Κατόπιν άδειας του συλλόγου, ο γράφων και ο συνεργάτης Γεώργιος Κρικέλας στις 22 Μαΐου 2018 επισκεφθήκαμε στην οικία του στη Δραπετσώνα τον πρόεδρο Ιωάννη Ευγενικό, τον τελευταίο εν ζωή τεχνίτη χειριστή της μίας εκ των τριών πρεσών που διαμόρφωναν τα ελληνικά κράνη. Στις 26 Ιουνίου ακολούθησε δεύτερη επίσκεψη από τον γράφοντα και τον Απόστολο Μπρέντα στην οικία του Ι. Ευγενικού στην Κέα, στο Μουσείο του Συλλόγου Φίλων Εργοστασίου ΕΜΑΓΕ Κέας που διατηρεί ο ίδιος και στο εργοστάσιο, που σήμερα είναι εγκαταλελειμμένο.
Ο Ιωάννης Ευγενικός δεξιά, κατά την πρώτη μας επίσκεψη στην οικία του στη Δραπετσώνα, εξηγεί τεχνικές λεπτομέρειες για το ελληνικό κράνος.
Ο Ι. Ευγενικός μας υποδέχθηκε με μεγάλη χαρά και καλή διάθεση, κατέθεσε την προσωπική του μαρτυρία και περιέγραψε με κάθε τεχνική λεπτομέρεια όλη τη διαδικασία κατασκευής του ελληνικού κράνους στο εργοστάσιο της Κέας.
Όλες οι λεπτομέρειες παρατίθενται στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Στον προαύλιο χώρο του μουσείου στην Κέα διακρίνεται η μία εκ των τριών πρεσών που διαμόρφωναν τα ελληνικά κράνη.
Το εργοστάσιο Εμαγέ Κέας σήμερα, διατηρητέο από το 1985 αλλά εγκαταλελειμμένο.
– Ποιος σχεδίασε το ελληνικό κράνος;
– Δεν το γνωρίζω σίγουρα, πρέπει να είναι σχέδιο του τεχνικού διευθυντή Μιχαήλ Βλάδου, ο οποίος αναλάμβανε τον σχεδιασμό και την παραγωγή όλων των προϊόντων του εργοστασίου. Μεγάλο μυαλό, ήταν Έλληνας εκ Ρωσίας και είχε εργαστεί σε εργοστάσια του εξωτερικού πριν έλθει στην Ελλάδα – σε ένα εργοστάσιο της Ρωσίας, μάλιστα, διηύθυνε 30.000 άτομα προσωπικό. Ο ανιψιός του με το ίδιο όνομα, Μιχαήλ Βλάδος, εργαζόταν επίσης στο εργοστάσιο του Α. Κώστα και ήταν τεχνικός σχεδιαστής υπομηχανικός, όπως και η ανιψιά του Μαρία Βλάδου στο καλλιτεχνικό σχεδιαστήριο Σαμπλόν.
Ο Μιχαήλ Βλάδος (αριστερά) εξετάζει την ποιότητα των προϊόντων.
Σχέδιο του εργοστασίου για το ελληνικό κράνος.
– Σε τι ηλικία αρχίσατε να εργάζεστε στο εργοστάσιο και ποιες ακριβώς ήταν οι αρμοδιότητές σας;
– Από 14 μόλις χρονών, το 1937, μαζί με άλλα παιδιά του νησιού εφαρμόζαμε στα σπίτια μας τα δέρματα στο στεφάνι της εξάρτυσης κεφαλής του κράνους με τα χαρακτηριστικά μπρούντζινα δίπροκα για δύο δεκάρες το κομμάτι. Εν συνεχεία προσλήφθηκα ως τεχνίτης στο μηχανουργείο του εργοστασίου και από εκεί τοποθετήθηκα χειριστής στις πρέσες εξ ελάσεως κοπής λαμαρίνας.
– Από που προμηθευόταν το εργοστάσιο τον χάλυβα για τα κράνη;
– Με πλοία από την Αγγλία έρχονταν τεμάχια ελάσματος χάλυβα κυκλικού σχήματος, διαμέτρου περίπου 40 εκ. και πάχους 1,1 χλστ.
– Πώς κατασκεύαζε το εργοστάσιο τα κράνη; Περιγράψτε μας τη διαδικασία κατασκευής.
– Η διαδικασία κατασκευής ξεκινούσε από το λάδωμα του κάθε δίσκου και ακολουθούσε η διαμόρφωση στην πρέσα, όπου έπαιρνε το αρχικό ημισφαιρικό σχήμα σαν μπολ. Στο εργοστάσιο είχαμε τρεις πρέσες, δύο 100 τόννων πίεσης που ζύγιζαν 17 τόννους η καθεμία και μία 60 τόννων πίεσης που ζύγιζε 12 τόννους. Το επόμενο στάδιο ήταν το σημάδεμα της περιμετρικής καμπύλης, χρησιμοποιώντας για οδηγό ένα άλλο κράνος που τοποθετείτο από πάνω, ενώ ακολουθούσε το κόψιμο της λαμαρίνας που περίσσευε περιμετρικά, σε ηλεκτροκίνητο ψαλίδι σταθερής βάσης. Τέλος στην κορδελιάστρα καμπυλωνόταν το χείλος προς τα έξω σε όλο το μήκος της περιμέτρου, σχηματίζοντας τη χαρακτηριστική πατούρα. Αφού είχε τελειώσει η διαμόρφωση του σχήματος του κράνους, γίνονταν οι τρύπες για την εξάρτυση κεφαλής και τέλος γυαλιζόταν στον τόρνο.
Ο Ι. Ευγενικός επιδεικνύει τον τρόπο με τον οποίον ο δίσκος χαλύβδινου ελάσματος τοποθετείτο στην πρέσα.
Στιγμιότυπο από την παραγωγή των ελληνικών κρανών. Διακρίνονται οι δύο από τις τρεις πρέσες διαμόρφωσης και στο βάθος αριστερά ο Ι. Ευγενικός εν ώρα εργασίας σε μία από αυτές, όπως υποδεικνύει το όνομά του που είναι γραμμένο στη φωτογραφία.
Η μορφή του κράνους μετά το πρώτο στάδιο διαμόρφωσης και το τελικό προϊόν.
Το ηλεκτροκίνητο ψαλίδι στον προαύλιο χώρο του μουσείου, όπου οι τεχνίτες έκοβαν στο χέρι το γνωστό καμπυλοειδές σχήμα στην περίμετρο του κελύφους, δίνοντας τη χαρακτηριστική μορφή του ελληνικού κράνους.
Το μηχανουργείο του εργοστασίου όπου γυαλίζονταν τα κράνη και πραγματοποιούντο δεκάδες άλλες εργασίες.
Κέλυφος έτοιμο, γυαλισμένο.
– Γινόταν σκλήρυνση του χάλυβα με θερμική κατεργασία;
– Ναι, σειρά είχε ο φούρνος, όπου τα κράνη καθαρίζονταν από τα λάδια λόγω της υψηλής θερμοκρασίας και προετοιμάζονταν για τη θερμική σκλήρυνση. Πριν όμως τα κράνη μπουν στον φούρνο σε σειρές των πέντε, τοποθετούντο ειδικοί αποστάτες (ντίζες) στις τρύπες που προορίζονταν για την εξάρτυση κεφαλής ώστε να διαμορφώσουν το τελικό πλάτος – αυτήν την εργασία στην αρχή, πριν πάω στην πρέσα, την έκανα και εγώ. Τότε αφού τα κράνη, κατακόκκινα, είχαν φτάσει τους 800 βαθμούς Κελσίου, γινόταν η πρώτη θερμική σκλήρυνση βουτώντας τα σε νερό, και ακολουθούσε και δεύτερη θερμική σκλήρυνση με την ίδια προεργασία αλλά σε λάδι.
Ο φούρνος όπου θερμαίνονταν τα κράνη προκειμένου να υποστούν τη θερμική κατεργασία για να σκληρύνουν.
– Γινόταν ποιοτικός έλεγχος και με ποιον τρόπο;
– Ναι βεβαίως, δειγματοληπτικά ανά παρτίδα γινόταν μέτρηση της σκληρότητας των κρανών. Η διαδικασία ήταν η εξής, ριχνόταν μια μεταλλική μπίλια από συγκεκριμένο ύψος στο κράνος και μετριόταν η αναπήδηση. Σε περίπτωση που η σκληρότητα δεν ήταν η επιθυμητή, η διαδικασία σκλήρυνσης επαναλαμβανόταν.
– Ποια ήταν η διαδικασία βαφής; Πριν βαφτεί το χακί χρώμα εφαρμοζόταν αντισκωριακή βάση, αστάρι;
– Όχι δεν τα ασταρώναμε. Μετά τη διπλή θερμική κατεργασία τα κράνη πλένονταν σε οξέα για να καθαρίσουν από τα λάδια, στέγνωναν και ακολουθούσε η βαφή του χακί χρώματος με ψεκασμό στο βαφείο του εργοστασίου, τοποθετημένα σε περιστρεφόμενες βάσεις.
Το βαφείο του εργοστασίου επί τω έργω. Διακρίνονται οι περιστρεφόμενες βάσεις όπου τοποθετούντο τα κράνη.
– Το χακί χρώμα που βάφατε τα κράνη το παρασκευάζατε εσείς ή σας το έστελνε ο Στρατός;
– Δεν το γνωρίζω.
– Μετά το βαφείο τα βάζατε στον φούρνο;
– Όχι, από το βαφείο όλα τα έτοιμα πλέον κελύφη πήγαιναν στο στεγνωτήριο όπου αφήνονταν να στεγνώσουν στον αέρα μία ημέρα.
Το στεγνωτήριο του εργοστασίου.
– Πώς γινόταν η προσαρμογή των εσωτερικών εξαρτύσεων κεφαλής στα κελύφη; Αυτές κατασκευάζονταν στο εργοστάσιο ή σε άλλη βιοτεχνία;
– Προσαρμόζονταν στο χέρι με τέσσερις βίδες και περικόχλια από γυναίκες που εργάζονταν στο εργοστάσιο. Δεν κατασκευάζονταν στο εργοστάσιο, αλλά τις έστελνε μαζί με τα υποσιάγωνα ο Στρατός με πλοίο από τον Πειραιά. Την περίοδο του πολέμου, που η παραγωγή έφθασε στο μέγιστο, όλες οι κοπέλες του νησιού εργάζονταν και στα σπίτια τους, προσαρμόζοντας τις εξαρτύσεις κεφαλής στα κελύφη.
Οι γυναίκες υπάλληλοι του εργοστασίου προσαρμόζουν τις εσωτερικές εξαρτύσεις κεφαλής.
– Τα κράνη παραδίδονταν συσκευασμένα; Πώς τα παραλάμβανε ο Ελληνικός Στρατός;
– Αφού τα κράνη είχαν πλέον ολοκληρωθεί, ακολουθούσε το τελευταίο στάδιο της παραγωγής, η συσκευασία. Το καθένα τυλιγόταν σε χαρτί (λαδόκολλα) και τοποθετούντο σε ξυλοκιβώτια διαστάσεων περίπου 1×1 μ. σε στήλες (ντάνες) των πέντε κρανών καθ’ ύψος. Τα κιβώτια σφραγίζονταν και παραδίδονταν στον Ελληνικό Στρατό. Τα παραλάμβανε ειδική επιτροπή στο εργοστάσιο, από εκεί τα φόρτωναν σε πλοία και έφευγαν για το μέτωπο ή για τις αποθήκες του Στρατού.
Το τελευταίο στάδιο της παραγωγής, η συσκευασία. Στο βάθος δεξιά διακρίνεται ο τεχνικός διευθυντής του εργοστασίου Μιχαήλ Βλάδος.
Το ελληνικό κράνος σε χρήση από τον ΕΣ, σε φωτογραφία γυμνασίων του Στρατού πριν τον πόλεμο.
Ιδιαίτερη έκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι, όπως μας περιέγραψε ο Ι. Ευγενικός, κανένα από τα στάδια της παραγωγής του ελληνικού κράνους δεν ήταν αυτοματοποιημένο, όλες οι εργασίες γίνονταν χειρωνακτικά.
– Στον πόλεμο πόσες ώρες λειτουργούσε το εργοστάσιο και πόσους εργαζόμενους απασχολούσε;
– Την περίοδο του πολέμου το εργοστάσιο λειτουργούσε 24 ώρες, σε τρεις βάρδιες με ωράρια 06.00-14.00, 14.00-22.00 και 22.00-6.00, απασχολώντας περίπου 400 εργαζόμενους σε κάθε βάρδια.
Το προσωπικό εισέρχεται στο εργοστάσιο.
– Η παραγγελία των 250.000 κρανών ολοκληρώθηκε μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος;
– Ναι, κατασκευάζαμε πολλά κράνη, η ημερήσια παραγωγή έφθασε περίπου τα 300-400 τεμάχια σε κάθε πρέσα, είμαι σίγουρος ότι η παραγγελία των 250.000 κρανών περατώθηκε και ξεπεράστηκε, δεν γνωρίζω όμως κατά πόσο.
Τα κράνη κατασκευάζονταν σε τρία μεγέθη:
– Νο 55, με μέγιστο εξωτερικό πλάτος 22,5 εκ. και αντιστοιχία περιμέτρου κεφαλής του φέροντος 55-56 εκ.
– Νο 57, με μέγιστο εξωτερικό πλάτος 23,5 εκ. και αντιστοιχία περιμέτρου κεφαλής του φέροντος 57-58 εκ.
-Νο 59, με μέγιστο εξωτερικό πλάτος 24,5 εκ. και αντιστοιχία περιμέτρου κεφαλής του φέροντος 59-60 εκ.
Οι διαστάσεις ανά μέγεθος.
Οι εσωτερικές εξαρτύσεις κεφαλής αποτελούντο από τη μεταλλική στεφάνη στήριξης και δερμάτινη επένδυση. Η μεταλλική στεφάνη κατασκευαζόταν από χαλύβδινο έλασμα 20×0,5 χλστ. και η δερμάτινη επένδυση από λεπτό αρνίσιο δέρμα. Πιο συγκεκριμένα, η επένδυση αποτελείτο από μια περιμετρική λωρίδα, επάνω στην οποία ήταν συρραμμένα επτά γλωσσίδια που συνιστούσαν τον θόλο της κεφαλής – τα έξι από αυτά ήταν διάτρητα και το ένα έφερε πυρογραφία με επιγραφή του Ελληνικού Στρατού, στέμμα, σταυρό και το μέγεθος του κράνους. Επίσης μεταξύ της δερμάτινης επένδυσης και της μεταλλικής στεφάνης παρεμβαλλόταν λωρίδα μάλλινου υφάσματος κυματοειδούς μορφής, προστατεύοντας το δέρμα από την επαφή με τη μεταλλική στεφάνη και κάνοντας το κράνος πιο άνετο στον χρήστη.
Η εσωτερική εξάρτυση κεφαλής πλήρης, έτοιμη να προσαρμοστεί στο κέλυφος.
Η εσωτερική εξάρτυση κεφαλής Νο 59, προσαρμοσμένη στο αντίστοιχο κέλυφος. Διακρίνεται η σφραγίδα μελάνης που δείχνει το μέγεθος στο εσωτερικό του κελύφους.
Η πυρογραφία βρισκόταν στο ένα από τα επτά γλωσσίδια του δέρματος. Η συγκεκριμένη εσωτερική εξάρτυση κεφαλής είναι μεγέθους 57.
Το δερμάτινο υποσιάγωνο που προσαρμοζόταν στην εσωτερική εξάρτυση κεφαλής. Χαρακτηριστικό των ελληνικών κρανών ήταν οι διπλές αγκράφες.
Μεταλλικά στεφάνια και δέρματα της εσωτερικής εξάρτυσης κεφαλής του ελληνικού κράνους μεταξύ άλλων εμαγιέ εξαρτημάτων, όπως βρέθηκαν στον εσωτερικό χώρο του εργοστασίου κατά την επίσκεψή μας!
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στο δάπεδο του εργοστασίου υπάρχουν ακόμη ξυλοκιβώτια με βίδες 1/8×6 και περικόχλια που χρησιμοποιούντο για την προσαρμογή των εσωτερικών εξαρτύσεων στα κελύφη!
Επίσης, όπως ανέφερε ο Ι. Ευγενικός, στο εργοστάσιο γίνονταν και οι βαλλιστικές δοκιμές στον εξωτερικό χώρο – τα κράνη στερεώνονταν σε ειδική βάση, η οποία υπάρχει μέχρι σήμερα.
Σε επίσημα έγγραφα της εποχής ο όρος «εμαγιέ» αναφέρεται και ως «εμαγέ».
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Στην έρευνα και ετοιμασία του άρθρου συνέβαλλαν επίσης οι: Γεώργιος Ευγενικός, Διονύσιος Γραμματικός, Μιχαήλ Χάνος, Γεώργιος Κρικέλας, Ευφροσύνη Γαλάνη, Απόστολος Μπρέντας, Κωνσταντίνος Βλάσης, Σάββας Βλάσης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) ΟΙ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1936-1940, Κωνσταντίνος Βλάσσης.
(2) Μιχάλης Καπανίρης: ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΝ ΕΜΑΓΕ ΚΕΑΣ, Σύλλογος φίλων εργοστασίου Εμαγιέ Κέας.
(3) Λεύκωμα Εργοστασίου Εμαγέ Κέας, Αθανασίου Κώστα.
ΤΟ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ
Το εργοστάσιο άρχισε την παραγωγή για τον Ελληνικό Στρατό, κατασκευάζοντας 250.000 κράνη και 250.000 αλουμινένια υδροδοχεία, ενώ επίσης ετοίμαζε την κατασκευή όλμων, χειροβομβίδων, αντιασφυξιογόνων προσωπίδων και αγγείων εστίασης. Δυστυχώς, όμως, με την έλευση του Απριλίου του 1941 και την πτώση του μετώπου, όλα σταμάτησαν.
Τα χρόνια της κατοχής υπολειτουργούσε, με την απελευθέρωση όμως το 1945 και αφού ο Αθανάσιος Κώστας είχε αγοράσει όλες τις μετοχές της εταιρίας, άρχισε και πάλι την παραγωγή με την επωνυμία «Εμακώστ». Για τον Ελληνικό Στρατό, αφού οι προμήθειες γίνονταν πλέον από τη Βρετανία και την Αμερική, το εργοστάσιο παρήγαγε μόνο νέου τύπου αλουμινένια υδροδοχεία με βιδωτό πώμα αντί του φελλού και σκαπτικά εργαλεία, ενώ προσέθεσε και νέα προϊόντα όπως πιρούνια, κουτάλια, μαχαίρια, σόμπες, ηλεκτρικά μάτια, ηλεκτρικές κουζίνες, φανούς θυέλλης κ.ά.
Όλα πήγαιναν καλά, όμως ο θάνατος του Αθανασίου Κώστα το 1957 και η αδυναμία των κληρονόμων του να συνεχίσουν το έργο του οδήγησαν στον τερματισμό της λειτουργίας του εργοστασίου. Τον Σεπτέμβριο του 1961 ο επιχειρηματίας πετρελαιοειδών Στυλιανός Ρέστης αγόρασε το εργοστάσιο σε πλειστηριασμό και ξεκίνησε την αγορά πρώτων υλών προκειμένου να το λειτουργήσει, δυστυχώς όμως ο αιφνίδιος θάνατός του ακύρωσε την προσπάθεια επαναλειτουργίας του. Εν συνεχεία, την ίδια εποχή η εταιρία Βιοσμάλτ ΕΠΕ, την οποία είχαν ιδρύσει εργαζόμενοι του εργοστασίου της Κέας, διαπραγματεύτηκαν την αγορά του με τη σύζυγο του θανόντα Λίνα Ρέστη, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Έτσι ολοκληρώθηκε η 30ετής λειτουργία του εργοστασίου εμαγιέ και μεταλλουργίας της Κέας (1927-1957) από τον Ιωάννη Γλεούδη-Πατέστα και τον Αθανάσιο Δ. Κώστα. Σήμερα βρίσκονται ακόμα όλα εκεί, αφημένα στον ανελέητο χρόνο και την απραξία της Πολιτείας.
Αξίζει να αναφερθεί το σημαντικότατο και ανεκτίμητο έργο του Συλλόγου Φίλων Εργοστασίου Εμαγιέ, του δημάρχου Νικόλαου Δεμέναγα που στήριξε την προσπάθειά τους, όπως και τη συμβολή του απλού κόσμου που με αγνή αγάπη προστατεύει την ιστορία του νησιού και βοηθά όσο μπορεί. Ιδιαίτερη είναι η προσπάθεια και το καθημερινό έργο του Ιωάννη Ευγενικού, ο οποίος -μόνος του πια σήμερα- σε ηλικία 94 ετών αγωνίζεται να διασώσει ό,τι έχει απομείνει. Χωρίς τη συμβολή και τη βοήθειά του, αυτό το πολυτιμότατο υλικό δεν θα βρισκόταν στα χέρια μας!
Η ΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ ΚΑΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥ
Το επόμενο διάστημα θα ακολουθήσει πλήρες κείμενο για τη στολή των ελλήνων στρατιωτών και αξιωματικών.
Φωτογραφίες Στολής από Panos Zoulakis